უჯრედის სიკვდილი

ნებისმიერი უჯრედი გარკვეული პერიოდის შემდეგ კვდება. ამ პერიოდის ხანგრძლივობა კი დამოკიდებულია უჯრედის ტიპზე, უჯრედის მდგომარეობაზე და სტრესის სიმძიმეზე. უჯრედის კვდომის მორფოლოგიური ჰოლმარკი ბირთვის დაკარგვაა. უჯრედი კვდომამდე შემდეგ საფეხურებს გადის:

პიკნოზი - ბირთვის ზომაში შემცირება

კარიორექსისი - ბირთვის დანაწევრება მოზრდილ ფრაგმენტებად

კარიოლიზისი - ფრაგმენტების დაქუცმაცება და მონელება, ბირთვის სრული დაშლა

უჯრედის კვდომის ორი ტიპი არსებობს: ნეკროზი და აპოპტოზი

ნეკროზი წარმოადგენს მწვავე ანთების შედეგს, მოიცავს უჯრედების დიდ ჯგუფს და  ყოველთვის პათოლოგიურია! 

ნეკროზი იყოფა შვიდ ტიპად: 

• კოაგულაციური ნეკროზი - ნეკროზის ეს ტიპი გვხვდება ყველგან, გარდა თავის ტვინისა.  ნეკროზის ფორმა მოგვაგონებს სამკუთხედს, რომლის თავი მიქცეულია იშემიური უბნისკენ.  ორგანოთა ფორმა და სტრუქტურა მკაცრად შენარჩუნებულია ცილების შეწებების ხარჯზე. კოაგულაციურ ნეკროზს ყველა ქსოვილში აქვს მკრთალი შეფერილობა გარდა სათესლე ჯირკვლების  და ფილტვებისა. მათი ფაშარი აგებულების გამო ამ ქსოვილებში ნეკროზის უბანი წითელია.

(სურ1) კოაგულაციური ნეკროზი თირკმლის ქსოვილში

(სურ2) კოაგულაციაური ნეკროზი სათესლე ჯირკვალში

• კოლიქვაციური ნეკროზი - ნეკროზის ეს ტიპი გვხვდება თავის ტვინში, პანკრეასის პარენქიმაში და აბსცესებში. ნეკროზული უბანი წარმოადგენს სპეციფიკურ თხიერ მასას, რომელის შექმნასაც ტვინში განაპირობებს მაკროგლიური უჯრედები, რომლებიც ენზიმების მეშვეობით მოინელებენ მკვდარ უჯრედებს. პანკრეასის ქსოვილში იგივე ფუნქციას ასრულებს პანკრეასის ფერმენტები, ხოლო აბსცესში - ნეიტროფილები.

(სურ3) კოლიქვაციური ნეკროზი ტვინის ქსოვილში

• განგრენოზული ნეკროზი - ნეკროზის ეს ტიპი გვხვდება ქვედა კიდურებში და გასტროინტენსტინალურ ტრაქტში. ვიზუალურად ძლიერ ემსგავსება მუმიფიცირებულ ქსოვილს. ნეკროზის ეს ტიპი მშრალად მიმდინარეობს თუ თან არ დაერთო ინფექცია. ინფექციის თანდართვის შემთხვევაში ვიღებთ კოლიქვაციურ ნეკროზს. 

(სურ4) განგრენოზული ნეკროზი ქვედა კიდურზე

• კაზეოზური ნეკროზი - მისი ხასიათი განპირობებულია გრანულომატოზური ანთებით, რომელიც გამოწვეულია ტუბერკულოზით ან სოკოთი. ნეკროზული ქსოვილი წარმაოდგენს ხაჭოსებრ მასას. 

(სურ5) კაზეოზური ნეკროზი პლევრაში

• ცხიმოვანი ნეკროზი - ახასიათებს სარძევე ჯირკვლებს, რომლებშიც უხვადაა ცხიმოვანი ქსოვილი და ასევე პერიპანკრეასულ ქსოვილს. მექანიზმი ტრავმული დაზიანებაა, რომლის დროსაც იშლება ცხიმი და მასში ლაგდება კალციუმი. რენტგენოლოგიურად შესაძლოა აგვერიოს სადინრის კიბოში. ნეკროზული ქსოვილი ცარცისებრია და მკვრივი, მასში კალციუმის ჩალაგების გამო. 

ზოგადად, კალციუმის დეპოს მხოლოდ ძვალი წარმოადგენს, აქედან გამომდინარე, კალციუმის სხვა ქსოვილში აღმოჩენა ამ ქსოვილში ნეკროზის არსებობაზე მიუთითებს - მათ სამომას სხეულაკები ეწოდებათ. ასეთ უბნებს შესაძლოა წავაწყდეთ სიმსივნეების დროს (თავის ტვინის გარსების, საკვერცხეების, ფარისებრი ჯირკვლის).

(სურ6) ცხიმოვანი ნეკროზი პანკრეასის ქსოვილში

• ფიბრინოიდული ნეკროზი - აზიანებს სისხლძარღვის კედლებს. სისხლში არსებული პროტეინები გადინებისას ლაგდებიან სისხლძარღვის კედლებში , რაც მიკროსკოპში კაშკაშა ვარდისფრად მოსჩანს. ეს პროცესი დამახასიათებელია ავთვისებიანი ჰიპერტენზიისა და აუტოიმუნური ვასკულიტებისთვის. 

(სურ7) ფიბრინოიდული ნეკროზი სისხლძარღვის კედელში

აპოპტოზი - ეს არის გენეტიკურად გამიზნული, ენერგიადამოკიდებული კვდომა, რომელიც მოიცავს ერთ უჯრედს ან უჯრედების მცირე ჯგუფს. აპოპტოზი განსხვავებით ნეკროზისგან  პათოლოგიურთან ერთად შესაძლოა იყოს ფიზიოლოგიურიც ( მაგ. აპოპტოზი მენსტრუალური ციკლის დროს, ემბრიოგენეზის დროს ზოგიერთი ორგანოს მოშრება). პათოლოგიური აპოპტოზის ერთ-ერთი მაგალითია ვირუსით დაინფიცირებული T უჯრედები, რომლებიც საკუთარ თავში რთავენ აპოპტოზს. 

აპოპტოზის დროს უჯრედები მცირდება ზომაში, ბირთვი კონდენსირდება და ფრაგმენტირდება, უჯრედი კარგავს ფორმას. ასეთ უჯრედს, სანამ ის ბოლომდე განადგურდება, შთანთქავს მაკროფაგი. 

აპოპტოზი განპირობებულია ცილა - კასპაზებით, რომლებსაც ააქტიურებს უჯრედის ციტოჩონჩხის, ბირთვაკის და დნმ-ის დაზიანება. კასპაზები აქტიურდება სამი გზით:

• მიტოქონდრიული ანუ შინაგანი გზა - უჯრედის და დნმ-ის დაზიანება ან ჰორმონული ფონის ცვლილება იწვევს Bcl 2-ის ( ანტიაპოპტოზური ცილა) ინაქტივაციას და იწყება აპოპტოზი. ( სწორედ ჰორმონული ფონის ცვლილებით არის განპირობებული მენსტრუაციული აპოპტოზის ჩართვა უჯრედებში). Bcl 2-ის დეაქტივაციას მოსდევს ციტოქრომ C-ს გამოთავისუფლება მიტოქონდრიის შიდა მემბრანიდან ციტოპლაზმაში, რის ფონზეც აქტიურდებიან კასპაზები, პროტეაზები, ენდონუკლეაზები, იშლება ციტოჩონჩხი და იწყება პიკნოზი. 

• რეცეპტორ-ლიგანდური ანუ გარეგანი გზა - ეპითლური უჯრედის FAS ლიგანდი უკავშრდება  ლიმფოციტების რეცეპტორს - CD95. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, ძვლის წითელ ტვინში წარმოქმნილი T უჯრედები თიმუსში გადის 2 "გამოცდას": "იცნოს უცხო" და "იცნოს საკუთარი". თუ T უჯრედმა ამოიცნო უცხო, მაგრამ ვერ ამოიცნო საკუთარი ანტიგენი და მჭიდროდ დაუკავშირდა, როგორც უცხოს, ამ შემთხვევაში ეპითელური უჯრედი მას აძლევს ლიგანდს, რომელთან დაკავშრების შემდეგაც აქტიურდება კასპაზები და იწყება აპოპტოზი. 

(სურ8) შინაგანი და გარეგანი გზები

• ციტოტოქსიკური CD8+ T უჯრედებით განპირობებული გზა - T უჯრედები უკავშირდება უცხო ცილის რეცეპტორს, უშვებს პერფორინს, რომელიც აჩენს ხვრელებს უჯრედში. შემდეგ ამ ხვრელებიდან უჯრედში შეიყვანება გრანზიმები, რომლებიც ააქტიურებენ კასპაზებს და ირთვება აპოპტოზი. 

(სურ9) უშუალოდ  T  უჯრედებით განპირობებული გზა